Jan Karski, właściwie Jan Romuald Kozielewski, pseudonim Witold (ur. 24 czerwca 1914 w Łodzi, zm. 13 lipca 2000 w Waszyngtonie) – obywatel Polski i Stanów Zjednoczonych, honorowy obywatel Izraela, prawnik i dyplomata, historyk, wykładowca akademicki i profesor Uniwersytetu Georgetown. Sekretarz dyrektora Biura Personalnego Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Kurier i emisariusz władz Polskiego Państwa Podziemnego w stopniu porucznika, świadek Holokaustu.
Za swoją działalność został odznaczony najwyższymi odznaczeniami państwowymi – polskim Orderem Orła Białego (1995) ) i amerykańskim Prezydenckim Medalem Wolności (2012 ). Uhonorowany przez Yad Vashem tytułem Sprawiedliwego Wśród Narodów Świata, honorowy obywatel państwa Izrael. Dwukrotnie w 1941 i 1943 roku uhonorowany Orderem Virtuti Militari. W 2016 roku nominowany pośmiertnie do stopnia generała brygady.
Od 1934 roku do śmierci pozostawał związany z ruchem rotariańskim. Od 1995 roku był członkiem honorowym RC Kazimierz Dolny. Podczas swojej misji wojennej goszczony był przez dziesiątki klubów Rotary w Wielkiej Brytanii i USA, gdzie prezentował sytuację w okupowanej Polsce, w tym, dokonującą się hitlerowską zbrodnię na narodzie żydowskim. Także w czasie swej kariery akademickiej i z racji pozycje międzynarodowego autorytetu w obszarze upamiętniania zbrodni Holocaustu był stałym gościem klubów rotariańskich. W historii polskiego Rotary, trudno o postać o podobnym znaczeniu.
Jan Karski był kurierem i emisariuszem politycznym. W podziemiu znany był pod pseudonimem „Witold”. Używał także innych: „Piasecki”, „Kwaśniewski”, „Znamierowski”, „Kruszewski”, „Kucharski”. Namówiony przez przywódców podziemia żydowskiego dwukrotnie przedostał się do getta warszawskiego, a następnie, w przebraniu strażnika ukraińskiego, wszedł na teren obozu, z którego Niemcy transportowali Żydów na śmierć.
Swoje raporty Kozielewski (Karski) przygotowywał i redagował razem z bratem Marianem Kozielewskim, przedwojennym oficerem polskiej policji oraz pierwszym komendantem granatowej policji w Warszawie, który podczas okupacji był komendantem Państwowego Korpusu Bezpieczeństwa w strukturach Polskiego Państwa Podziemnego.
Pierwszy raport napisany został przez braci Kozielewskich w końcu grudnia 1939 roku, następnie został przekazany serbskiemu dyplomacie Dobrosavowi Adamovicowi, chargé d’affaires Poselstwa Jugosławii w Warszawie, który zabrał go do Belgradu i tam przekazał posłowi polskiemu, ten zaś – dalej do Paryża, gdzie ostatecznie trafił do premiera rządu gen. Władysława Sikorskiego.
Trzeci raport – już samodzielnie przygotowany przez Karskiego – raport został w ostatecznej wersji zredagowany w początku grudnia 1942 roku w Londynie i przekazany polskiemu rządowi. Następnie, w wersji angielskiej, także przywódcom alianckim. By to efekt misji powierzonej mu przez Cyryla Ratajskiego, Delegata Rządu na Kraj. W części raportu dotyczącej eksterminacji Żydów – przy współpracy środowisk żydowskich.Przekazał informacje o strukturze, organizacji i funkcjonowaniu Państwa Podziemnego w okupowanej Polsce, które było fenomenem w skali wszystkich okupowanych państw europejskich. W części dotyczącej Żydów – relację naocznego świadka z getta warszawskiego i obozu tranzytowego w Izbicy. Rząd generała Władysława Sikorskiego postanowił „Raport Karskiego”, przekazać z prośbą o pomoc rządom Anglii i USA.
Uważa się, że na podstawie dokumentów przywiezionych przez Karskiego w postaci mikrofilmów i potwierdzonych jego świadectwem, ówczesny minister spraw zagranicznych w rządzie RP w Londynie Edward Raczyński przygotował i 10 grudnia 1942 przedstawił aliantom szczegółowy raport o holokauście. Była to najważniejsza jego misja. 28 lipca 1943 roku Karski został przyjęty przez Franklina Delano Roosevelta, prezydenta USA.
Jan Karski w Ameryce spotkał się z wieloma wybitnymi osobistościami, takimi jak Felix Frankfurter, Cordell Hull, William Joseph Donovan, Samuel Stritch czy Stephen Wise. Przedstawiał swój „raport” wszędzie, gdzie udało mu się dotrzeć – politykom, biskupom, przedstawicielom mediów i przemysłu filmowego z Hollywood oraz artystom. Wiele osób, z którymi rozmawiał, nie wierzyło w jego relacje i uznawało je za propagandę rządu polskiego na uchodźstwie. To, co opowiadał Karski, niektórzy jego rozmówcy określali jako niewiarygodne i być może byli szczerzy.
W 1944 r. na polecenie rządu emigracyjnego w Londynie, po nieudanej próbie nakręcenia filmu poświęconego swojej misji, Karski napisał „Tajne państwo” (Story of a Secret State). Książka ukazała się w listopadzie 1944 r. w Bostonie i zrobiła w USA furorę. Dopiero z niej Amerykanie dowiedzieli się o walce i cierpieniach Polaków, o roli państwa podziemnego, a także o zagładzie Żydów. Prasa amerykańska oceniła książkę entuzjastycznie. „Tajne państwo” szybko stało się bestsellerem, a jego sprzedaż sięgnęła 400 tysięcy egzemplarzy.
Jan Karski po wojnie związał się z jezuickim Uniwersytetem Georgetown w Waszyngtonie. Zdobył tu stopień naukowy doktora, później profesora nauk politycznych i przez 40 lat wykładał na Wydziale Służby Zagranicznej stosunki międzynarodowe i teorię komunizmu. W 1970 roku napisał fundamentalną monografię „The Great Powers and Poland, 1919-1945: From Versailles to Yalta” („Wielkie mocarstwa wobec Polski 1919-1945. Od Wersalu do Jałty”), a w lipcu tego roku został odznaczony Krzyżem Armii Krajowej. Członek Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie (od 1985).
W 2000 roku, Bohater ustanowił Nagrodę Orła Jana Karskiego, która jest przyznawana nieprzerwanie do dziś. Jej laureatem w 2014 roku zostało Rotary International. Na liście laureatów odnajdujemy m.in. noblistów – Elie Wiesela, Shimona Peresa, Lecha Wałęsę i Michaiła Gorbaczowa. Także – Marka Edelmana, Tadeusza Mazowieckiego, Bronisława Geremka, Jacka Kuronia, Karola Modzelewskiego hierarchów kardynała Stanisława Dziwisza, arcybiskupa Alfonsa Nossola, biskupa Tadeusza Pieronka. Wybitne międzynarodowe postaci walki o wolność takie jak Oriana Fallaci, Abraham Foxman, Borys Niemcow czy Nadia Sawczenko. Instytucje – „Tygodnik Powszechny” Instytut Hoovera. Muzeum Holocaustu w Waszyngtonie. Także – Rodzina Kozielewskich, która wydała Jana Karskiego.
Na straży pamięci Jana Karskiego stoi powołane krótko po jego śmierci Towarzystwo Jana Karskiego, powstałe z inicjatywy naszego Kolegi Waldemara Piaseckiego członka RC Warszawa City. Autora trylogii „Jan Karski. Jedno życie” ukazującej pełne dzieje Bohatera.
Tekst i zdjęcie: źródła własne Waldemara Piaseckiego; http://www.insignis.pl/jankarski/ oraz Wikipedia
